Inleiding: mijn ervaring
‘Wil je dit alsjeblieft voor mijn vader doen?’
Daar stond ik dan, bij een sterfbed kreeg ik een flesje olie in mijn handen gedrukt. Na een heftig ziekbed van enkele maanden werd het steeds duidelijker dat de vader het niet zou halen. Ik kende hem goed, hij had in de kerkenraad gezeten en lang had hij geloofd dat God hem zou beter maken. Het gezin was geschokt door het verloop van de ziekte en had mij gevraagd hem te zalven. Niemand geloofde dat hij na olie op zijn voorhoofd en handen en gebed plotseling weer overeind zou komen, al was die hoop er nog wel. Hij had nog aangegeven de ziekenzalving te wensen voor hij niet meer aanspreekbaar was. Dus daar stond ik. Ik weet niet meer precies wat ik deed. Wel weet ik hoe de familie erop reageerde en hoe de sfeer in de kamer veranderde. Het verdriet lag nog zwaar in de kamer, maar het voelde op een of andere manier lichter aan. Het was een stap.
Een andere ervaring. Een grote zaal op een campingterrein in de buurt. De zaal is goed gevuld. Er staat een band en een voorgangster die mij bekend voorkomt staat op het podium. Bekende liederen van Taizé en Opwekking worden gespeeld. We horen een relatief korte preek. Er volgt een avondmaalsviering. Voorin de zaal zitten verschillende dominees, doorgaans in toga’s. Mensen uit de zaal worden uitgenodigd om naar voren te gaan. Om te biechten of voor ziekenzalving. Aan wie naar voren komt, wordt gevraagd te vertellen waar hij of zij heling voor nodig heeft. Er wordt gebeden en degene krijgt met olie een kruisteken op zijn of haar handen en voorhoofd en er wordt (soms met handoplegging) een zegen uitgesproken.
Een andere sfeer dan de eerste ervaring. Mocht iemand de indruk krijgen dat de tweede ervaring georganiseerd was door de katholieke kerk: nee. Het was van de CWN: Charismatische Werkgemeenschap Nederland, een voornamelijk protestantse gemeenschap die ruimte wil geven aan het werk van de Heilige Geest. Ziekenzalving past daar helemaal in: God vragen om heling. De voorgangster was overigens onze eigen Elizabeth van Deventer.
Ziekenzalving: wat is het?
Nu heb ik twee verhalen verteld waarin twee voorgangers op hun eigen manier betrokken waren bij ziekenzalving. Ik kan me goed voorstellen dat het lang niet duidelijk is geworden wat het nu is. Een heel mooie uitleg vond ik op verschillende websites van de anglicaanse kerk.
Dit sacrament is er om te genezen, om iemand lichamelijk, emotioneel en geestelijk weer heel te maken. Wanneer we mensen zalven en voor hen bidden, vragen we God om hen te bevrijden van alles wat iemand ervan weerhoudt om heel te zijn. Christenen erkennen dat er een verschil is tussen genezen en geheeld worden. In het sacrament van de zalving bidden we voor genezing en heelheid, wat al dan niet een fysieke genezing kan inhouden.
Het Dienstboek van de Protestantse Kerk verwoordt het zo:
‘In deze Bijbelse context mogen wij handoplegging en oliezalving beschouwen onder de noemer van de zegening. In de zegen schenkt God een toestand van heil, sjaloom, die veel meer omvat dan alleen het materiële. De woorden en beelden die Jakobus gebruikt (gebed van het geloof, redden, oprichten), zeggen ook dat het in de ziekenzalving om meer gaat dan lichamelijke genezing’.
In onze maatschappij denken we bij genezing al snel alleen in termen van fysieke genezing. Een gebroken been wordt gezet, krijgt gips eromheen en na een tijdje lopen we wel weer rond. We zijn genezen.
Maar ondertussen hebben we een herinnering aan een ongeluk en zo’n herinnering kan veel indruk maken. We hebben tijden onze normale routine niet kunnen doen. Afspraken, feestjes, werk: het is er allemaal bij ingeschoten voor een tijdje. Het heeft altijd invloed op ons sociale leven.
Bovendien kunnen er andere vragen bovenkomen: wat betekende dit ongeluk voor mijn leven? Waarom heb ik het overleefd? Heeft God mij ergens voor gered? Of ook: waarom liet Hij het toe? Was Hij daar wel?
Een ongeluk of ziekte kan veel doen met je geestelijk leven. Het kan een knauw krijgen, maar ook juist een ‘boost’. In beide gevallen heeft ziekte ook gevolgen in je contact met God. Ziekenzalving is een tastbaar, voelbaar gebed dat niet alleen over je hoofd gaat, over wat en hoe je denkt, maar ook je lichaam en je ziel raakt.
Ziekenzalving in de Bijbel
‘Dit is toch iets katholieks?’
Dit was de eerste reactie in de kerkenraad toen ziekenzalving ter sprake werd gebracht. Het is een begrijpelijke reactie: in de protestantse kerk doen we dit sinds de Reformatie vrij weinig. Calvijn en Luther hadden moeite met hoe ziekenzalving was gaan werken in de kerk. Het was niet langer een fysiek gebed voor genezing voor zieke mensen, maar een ritueel dat aan stervenden werd gegeven. Hun kritiek werd zo sterk dat de praktijk niet meer werd uitgevoerd. Maar Calvijn en Luther ontkenden niet de Bijbelse oorsprong van de ziekenzalving.
In de Bijbel treffen we zalving voor het eerst aan als Jakob een droom heeft gehad over een ladder tussen hemel en aarde. Jakob pakt de steen die hij als kussen gebruikte en giet er olie over. Zo ‘heiligde’ hij de steen. De plek (Beth-el: Huis van God) was een plek waar hemel en aarde elkaar raakten. Later in de Bijbel wordt bij het inwijden van de tabernakel (de tent die met het volk Israël meeging door de woestijn) een speciale olie gemaakt waarmee de hele tent gezalfd werd. Juist in die tent was Gods Geest aanwezig. In hetzelfde hoofdstuk (Exodus 30) staat hoe priesters met diezelfde olie gezalfd werden. De latere profeten zalfden ook de koningen die daarna ‘gezalfden van de Heer’ werden genoemd. De hoop was dat door hun zalving Gods aanwezigheid gevoeld zou worden in het hele land. Maar die hoop kwam niet uit tot aan de komst van Jezus.
Als christenen geloven we in Christus, wat ‘gezalfde’ betekent. Rond Jezus kwamen hemel en aarde op een unieke manier bij elkaar. Rond Jezus werd de wereld meer zoals God het bedoeld had. Jezus had het niet alleen over Gods liefde, Hij leefde het ook. Jezus genas en bracht een boodschap om breuken tussen mensen te helen. Je zou ook kunnen zeggen dat Jezus, de Gezalfde, alles om zich heen zalfde en dichter bij God bracht. De vroege christenen gingen vanuit die logica door met zalven. In Jakobus 5: 14 en 15 krijgen we een indruk hoe dat ging.
Laat iemand die ziek is de oudsten van de gemeente bij zich roepen; laten ze voor hem bidden en hem met olie zalven in de naam van de Heer. Het gelovige gebed zal de zieke redden, en de Heer zal hem laten opstaan. Wanneer hij gezondigd heeft, zal het hem vergeven worden.
We leren uit deze tekst dat een zalving door bepaalde mensen uit de gemeente (oudsten) gedaan werd. Bij de zalving werd voor de zieke gebeden en wat tussen God en de zieke in stond (zonde) werd besproken en vergeven. In de tekst staat ook ‘redden’ en ‘laten opstaan’, wat meteen duidelijk maakt dat dat hier om meer gaat dan alleen een fysieke genezing. In dezelfde lijn die we zagen vanuit het Oude Testament en hoe Jezus, de Gezalfde, leefde, zien we een poging om door zalving de hemel en de aarde samen te brengen. Rond de zalving is vergeving, heling en genezing.
Hoe werkt het dan precies?
Hoe de ziekenzalving er precies uit zal zien hangt af van de gelegenheid en wat past bij de persoon die gezalfd wordt. In het algemeen ziet het ritueel er als volgt uit:
Opening met inleiding, kaars aansteken
Gebed
(kort) Bijbelgedeelte
Zegening (met handoplegging)
Zalving met olie, er wordt met olie een kruisteken gemaakt op voorhoofd en op de handen
Gebed
Zegen
Ziekenzalving in Aalten
In de PG Aalten zijn we ziekenzalving niet gewend. Soms ontvangen zieken in kleine kring de ziekenzalving door een van de pastores. Toch hopen we dat in de komende jaren mensen ziekenzalving weer als een serieuze optie bekijken. Zoals uit de voorbeelden in het begin te lezen is, kan het bij mensen thuis, maar het kan ook in kerkdiensten. Wij denken namelijk als predikanten en kerkelijk werkers dat we een kans missen als we het niet als mogelijkheid bieden.
Als pastores zien en horen we van mensen dat er bij ziekte gezocht wordt naar alternatieve geneeswijzen. Als kerk hebben we een alternatief: de ziekenzalving. Gebed en zalving vervangen niet het werk van een arts en is in die zin geen alternatieve geneeswijze. Een ziekenzalving is wel een christelijke aanvulling die mensen dichterbij genezing en heling kan brengen. Ziekenzalving is bedoeld voor mensen die lijden aan het lijf of het leven.
Veel ziektes in onze gemeente zijn niet direct fysiek zichtbaar. Mensen kampen met psychische problemen, verslaving of burn-out. Aan de ene kant kunnen we deze ziektes zien op dezelfde manier als een gebroken been waar een professional je mee kan helpen. Aan de andere kant kan juist bij deze aandoeningen de behoefte gevoeld worden voor meer dan alleen een klinische behandeling.
Gelovigen zalven zieken al langer dan de kerk bestaat. Uit eigen ervaring zien we hoeveel het mensen kan helpen. We hopen dat wie ziek zijn in Aalten deze mogelijkheid weer gaan overwegen voor zichzelf. God is bij elk aspect van ons leven betrokken en brengt genezing voor lichaam en ziel. Wij, predikanten en kerkelijk werkers, zijn er klaar voor.
Tekst: Folkert de Jong