Na verloop van tijd werden de opgepakte mannen tewerkgesteld in Duitsland. Sommigen hadden het geluk dat zij als boerenknecht net over de Duitse grens aan de slag konden. Anderen waren minder fortuinlijk en kwamen in verschillende fabrieken, werkkampen of strafkampen terecht.
Dat was het geval met Jan Tolkamp en Jan Stahlie (uit Rotterdam, ondergedoken bij ter Horst van boerderij Kassies in Lintelo). Ze probeerden zoveel mogelijk elkaar tot steun te zijn, maar Jan Stahlie heeft de kampen uiteindelijk niet overleefd. Op 15 maart 1945 overleed hij door ziekte en uitputting in kamp Neuengamme. Ook anderen overleefden de concentratiekampen niet. Roelof Wemmenhove bezweek op 10 maart 1945 in kamp Ravensbrück. Jan Kooyman uit IJsselmonde was ondergedoken bij Navis in de Aaltense Heurne. Jarenlang wist de familie niet waar hij was gebleven totdat men erachter kwam dat hij tijdens één van de beruchte dodenmarsen was bezweken. Jan Jansen overleefde de kampen maar kwam ernstig ziek en verzwakt in Groningen terecht. Uiteindelijk overleed hij op 26 november 1945. Jan Tolkamp wist uiteindelijk te overleven en na een langdurige verpleging in Groningen en een sanatorium in de duinen aan de kust kwam hij in juni 1945 eindelijk weer thuis. In 2009 kreeg Jan Tolkamp contact met kunstenares Marijke van Dijk. Zij werd zo geraakt door zijn kampervaringen dat zij in 2010 een handgedrukt boekwerk maakte met de titel: Over Leven met daarin afbeeldingen die geïnspireerd zijn op fragmenten uit de letterlijke teksten van zijn memoires.
Tolkamp is eind 2010 op 89-jarige leeftijd overleden.
Geraadpleegde bronnen:
Oorlogsarchief Red Cross
B. de Joode: Aalten in Bezettingstijd
J.G. ter Horst: Aalten in Oorlogstijd
J.G. ter Horst: Kerk in de lens
Jan Vaags: ‘Uut ’t laeven van Jan van d’n doven Vaogs’.
KerkVensters januari 2011 en 13e jaargang nr. 10 24 januari 2014
Kampervaringen Jan Tolkamp en video-interview met Jan Tolkamp. (Archief Nationaal Onderduikmuseum Aalten)
Gesprek met mevr. G. Mengers-Eppink
