De koster, onmisbare spil in de kerk
Recentelijk namen de kosters Henk Luimes van de PG Bredevoort en Arjen Timmers en Frans Ratering van de PG Aalten afscheid als koster van resp. de St. Joriskerk en de Oude Helenakerk.
Alle drie hebben ze een flink tijdperk achter de rug in dienst van de kerk.
Henk Luimes, met als rechterhand zijn vrouw Diny, is sinds 2011 koster geweest van de St. Joriskerk en tevens vervangend beheerder van ‘t Koppelhuis. Al die tijd als vrijwilliger, dat was zijn uitdrukkelijke wens.
Frans Ratering was koster sinds 1996, en de laatste jaren hulpkoster. Tevens was Frans gedurende twintig jaar beheerder van gebouw Elim.
Arjen Timmers is koster geweest vanaf 2012. Vanwege zijn baan in de zorg is hij geen beheerder van gebouw Elim geweest.
KerkVenster is er benieuwd naar wat er zoal komt kijken bij deze belangrijke functie die de drie heren in de kerk (en in het kerkelijk gebouw) verricht hebben.
Het lijkt zo eenvoudig: op zondagmorgen de kerkdeuren openzetten, wat dingetjes regelen, de klokken luiden en dan kan de dienst beginnen.
Niets is minder waar, de functie houdt veel meer in dan u en ik kunnen bevroeden.
Wat zijn bijvoorbeeld de voorbereidende werkzaamheden voordat een dienst kan aanvangen? Wat komen ze tegen in het hele proces om een kerkdienst te houden? En tegen welke zaken lopen ze aan? Ook anekdotes en bijzondere zaken komen aan bod. Kortom, tijd om ze eens uitgebreid aan het woord te laten.
Wat voor werkzaamheden komen er kijken bij het kosterschap
In het algemeen kunnen we stellen dat de koster zorgdraagt voor een goed verloop van de kerkdienst. In de Oude Helenakerk begint dat vaak al een dag van tevoren.
-Map ophalen uit de Zuiderkerk. In deze map zitten alle papieren die nodig zijn voor de dienst in de Oude Helenakerk (liturgie, formulier overledenen, collectes enz.).
-Tafels en stoelen klaarzetten voor het koffiedrinken na de dienst in zaal 1 van Elim.
-Kopjes voor koffie en thee, suiker, koffiemelk en zoetjes klaarzetten en toiletten controleren.
-In de kerk de borden met daarop de te zingen liederen klaarmaken.
-Manden voor de collectes klaarzetten bij de uitgang.
-Kaarsen klaarzetten i.v.m. overledenen die worden afgelezen tijdens de dienst.
-Liedboek voorganger klaarleggen en de eerste drie liederen opzoeken, zodat ze dat niet zelf hoeven doen.
-Geluid en verlichting controleren.
Kortom, ervoor zorgen dat iedereen zich welkom en gezien kan voelen.
Hoe was de samenwerking met iedereen die aan een kerkdienst meewerkt
Arjen en Frans geven aan dat de samenwerking over het algemeen goed verliep. Wel zeggen ze dat er soms wel erg makkelijk gedacht werd ‘Dat doet de koster wel even’. Het ging dan vaak om zaken die op het allerlaatste moment nog geregeld moesten worden. Met name bij bijzondere diensten kwam dit nogal eens voor. Er werd vaak van uitgegaan dat de koster wel iets zou regelen of geregeld had, maar de koster wist soms van niets.
Voor de vaste werkzaamheden was er echter altijd een goed contact met de mensen die aan de diensten meewerkten. Wel moesten er soms personen wat gekalmeerd worden als bepaalde grenzen werden overschreden.
Ook in Bredevoort verliep de samenwerking met de voorganger en overige medewerkers aan de dienst zeer goed. De werkzaamheden werden zeer gewaardeerd. Er was zelfs een gemeentelid die zich afvroeg waar de koster nou zitten moest in de kerk, nu hij zijn vaste plek kwijtraakte.
Was het jullie taak om ook doordeweeks de klokken te luiden
In de periode dat Frans koster was, gebeurde dat wel. Arjen kon zoals gezegd overdag niet, dus werd daar een oplossing voor gevonden.
Nog steeds worden overledenen op verzoek van de overledene of nabestaanden overluid. Ook in Bredevoort worden op verzoek de overledenen overluid.
In de St. Joriskerk gebeurt dat altijd om 08.30 uur, behalve op zondag. In de Oude Helenakerk is er een heel schema. Zo heeft elke buurtschap en het dorp een eigen tijdstip in de ochtend.
Een mooie traditie, die we in ere moeten houden.
Wie maakt de kerk schoon
In Aalten gebeurt dat door twee personen uit de gemeente. In Bredevoort doet het kostersechtpaar dat, en een keer per jaar een grote beurt door een aantal vrijwilligers uit de gemeente. Op zaterdag wordt in de St. Joriskerk ook het voorportaal van de kerk nog een keer schoongemaakt, aangezien dat overdag altijd open is voor bezoekers. Vooral de grote glazen tussenwand krijgt extra aandacht, omdat daar vaak vinger- en handafdrukken op zichtbaar zijn.
Wat is jullie taak bij bijzondere diensten (doop-begrafenis-huwelijk- Avondmaal-Kerst)
Bij alle bijzondere diensten is de koster in touw. Dat is per dienst vaak heel verschillend. Bij sommige diensten zijn er veel wensen, en bij andere moet ervoor zorggedragen worden dat de dienst verloopt volgens de regels die in dat kerkgebouw gelden.
Wel zijn in de loop der jaren veel dingen veranderd bij bijzondere diensten. Daarbij wordt vaak over het hoofd gezien wat dat voor extra werkzaamheden voor de koster met zich meebrengt. Zo waren er bijvoorbeeld bij een kinderdienst eens een aantal schapen in de kerk, waarbij nogal wat resten stro achterbleven.
Met Kerst is er veel werk met het optuigen van de kerstboom en overige versieringen, en het opruimen daar weer van. Ook huwelijksdiensten vergen meestal extra werk door de vele wensen die er vaak zijn.
Hoe gingen jullie om met eventuele kritiek op jullie werkzaamheden
Er waren wel eens wat opmerkingen, maar vaak ging het dan om zaken die de
kosters niet in hun takenpakket hebben. Was er kritiek op hun eigen taken dan probeerde men altijd de gulden middenweg te vinden. Zo werd bijvoorbeeld in de winterdag, bij veel sneeuw of gladheid, de ingang onder de toren van de OHK dicht gehouden. Daar was dan commentaar op, omdat men door die deur naar binnen wilde gaan. Men besefte echter niet dat die open deur een koude luchtstroom in de kerk veroorzaakte, waar andere kerkgangers dan weer over klaagden. Bovendien stond de koster er alleen voor om alles sneeuwvrij te maken of de gladheid te bestrijden.
Ook na het uitvallen van het geluid, storing bij KerkBeeld of stroomstoring in een huwelijksdienst kon er commentaar verwacht worden. Vaak zaken waarbij ook de koster met de handen in het haar zit.
In de regel kan echter gesteld worden dat er veel waardering is voor het werk van de koster.
Waren jullie erkende BHV-ers
In Aalten waren de kosters volledig gecertificeerd. Bij een calamiteit wordt eerst de situatie bekeken. Aan de hand daarvan wordt besloten of 112 gebeld moet worden. In het verleden was er in Aalten regelmatig een dokter in de kerkdienst (als gemeentelid), die dan vaak bijsprong.
In Bredevoort komt het zeer zelden voor dat er hulp moet worden geboden.
Zijn jullie na het stoppen in een zwart gat terechtgekomen
‘Absoluut niet’ is de eerste reactie van Arjen en Frans, maar er direct achteraan: ‘Maar we missen het wel’. Ook Henk en Diny missen het werk in de kerk en daarvoor het beheer van ‘t Koppelhuis. Ze geven echter ook aan: ‘Het gaat niet meer en we hebben een mooie tijd gehad. We kijken er dankbaar op terug.’
Frans en Arjen vertellen dat ze altijd nog ‘als koster’ in de kerk zitten. Ongemerkt let je op dingen die de koster uitvoert of waar deze mee te maken krijgt.
Wat willen jullie ten slotte nog kwijt
Arjen: ‘Ik zal veel dingen missen. Zo ging ik altijd vroeg naar de kerk als ik dienst had. Dan was ik alleen in de kerk met zijn prachtige akoestiek. Dan zong ik een mooie aria en was mijn hele zondag goed. Daar kon ik echt van genieten.
Iets wat me altijd bij zal blijven is mijn afscheid. Door omstandigheden wenste ik geen officieel afscheid of afscheidswoorden. Wat werd ik echter op de laatste zondag verrast door een aantal mensen die me aan het einde van de dienst de hand drukte en me bedankte. Nog groter werd de verrassing toen iemand me vroeg om naar gebouw Elim te gaan. Daar trof ik een volle zaal aan en kreeg een warm onthaal. Een spontane actie van enkele mensen, die me heel veel deed. Ook de vele kaarten, bloemen en cadeaus die we die week mochten ontvangen waren hartverwarmend.’
Wat Arjen heel jammer vindt, is dat in de toekomst de oude vloer met zijn uitgesleten paden zal verdwijnen. Ze vertellen van een eeuwenlange kerkgang in deze prachtige kerk.
Henk: ‘Ik heb een geweldig afscheid gehad. Zelfs de burgemeester was in de kerk aanwezig, niet in functie, maar toch waren er warme woorden en we vonden het heel bijzonder. Ook veel waardering van mensen waarvan je het niet verwachtte, kortom een dag om nooit te vergeten. Blij dat ik dit mooie werk mocht doen.
Wat me ook frappeerde was een kind van 9 jaar. Een man kwam de kerk in en vroeg of hij op het orgel mocht spelen, en dat vond ik goed. De hele familie ging zitten en het kind keek ademloos toe hoe zijn vader op zo’n groot orgel speelde, heel bijzonder.
Als de kerkdeur openstaat komen er vaak mensen binnen met soms bijzondere verhalen, dat zal ik ook missen.’
Frans: Hij heeft een geweldig afscheid gehad toen hij als fulltime-koster stopte. Gezien de situatie nu geeft hij verder geen commentaar op zijn stoppen als hulpkoster.
Tot slot
Dit artikel geeft bij lange niet weer wat er allemaal ter tafel kwam op de avond waarop de kosters en ondergetekende bij elkaar waren om dit artikel voor te bereiden.
De avond werd gevuld met vele belevenissen en verhalen over wat de kosters hebben meegemaakt.
Stuk voor stuk, betaald of niet-betaald, zijn het gouden mensen met het hart op de juiste plaats en liefde voor het vak en voor het gebouw waarin zij hun werk mochten doen. Zij waren de gastheren van de kerk en de duizendpoten in de organisatie die kerk heet.